Mutyzm selektywny (wybiórczy)
Dziecko, między 5-6 rokiem życia. Rozwój mowy prawidłowy, bez ograniczeń, kontakt z rówieśnikami wzorowy. W połowie pandemii nastąpiła zmiana, dziecko zaczęło wybiórczą komunikację, zaprzestało mówić. Jedyny słowny kontakt zachowany z rodzicami i dziadkami, w formie pełnych zdań, swobodnej rozmowy, spontanicznego śmiechu.
Czym jest mutyzm wybiórczy?
Mutyzm wybiórczy (łac. mutus – niemy) zwany mutyzmem selektywnym (MW, ang. selective mutism, SM) to zaburzanie funkcjonowania społecznego (o podłożu lękowym), polegające na wybiórczości mówienia – werbalnego porozumiewania się. Mutyzm selektywny to zaprzestanie mówienia, z jednoczesnym brakiem ograniczeń mowy oraz możliwości porozumiewania się pisemnego. Przyczyn mutyzmu wybiórczego należy doszukiwać się poza aparatem mowy, tj. w kontekście psychologicznym. Zaburzenie rozpoczyna się zwykle w okresie rozwoju: dzieciństwie i wieku młodzieńczym, a polega na tym, że dziecko w pewnych sytuacjach (np. w domu) swobodnie się komunikuje, ale całkowicie przestaje mówić w innych, określonych sytuacjach i miejscach, np. w szkole. Mutyzmu nie należy mylić z całościowymi zaburzeniami rozwoju, ponieważ termin ten (zaliczany do logoneuroz) odnosi się do osób, które posiadając umiejętności językowe odmawiają mówienia. W patologii mowy, mutyzm psychogenny dzieli się na: globalny, całkowity, w którym osoba nie mówi (nie porozumiewa się) w ogóle; selektywny, wybiórczy, w którym kontakt słowny nawiązywany jest jedynie w określonych sytuacjach społecznych (dziecko rozmawia z wybranymi osobami). Mutyzm zalicza się do wad funkcjonalnych, a w diagnozie logopedycznej definiowany jest jako uporczywe milczenie powstałe w wyniku urazu psychicznego.
Mutyzm wybiórczy (łac. mutus – niemy) zwany mutyzmem selektywnym (MW, ang. selective mutism, SM) to zaburzanie funkcjonowania społecznego (o podłożu lękowym), polegające na wybiórczości mówienia – werbalnego porozumiewania się. Mutyzm selektywny to zaprzestanie mówienia, z jednoczesnym brakiem ograniczeń mowy oraz możliwości porozumiewania się pisemnego. Przyczyn mutyzmu wybiórczego należy doszukiwać się poza aparatem mowy, tj. w kontekście psychologicznym. Zaburzenie rozpoczyna się zwykle w okresie rozwoju: dzieciństwie i wieku młodzieńczym, a polega na tym, że dziecko w pewnych sytuacjach (np. w domu) swobodnie się komunikuje, ale całkowicie przestaje mówić w innych, określonych sytuacjach i miejscach, np. w szkole. Mutyzmu nie należy mylić z całościowymi zaburzeniami rozwoju, ponieważ termin ten (zaliczany do logoneuroz) odnosi się do osób, które posiadając umiejętności językowe odmawiają mówienia. W patologii mowy, mutyzm psychogenny dzieli się na: globalny, całkowity, w którym osoba nie mówi (nie porozumiewa się) w ogóle; selektywny, wybiórczy, w którym kontakt słowny nawiązywany jest jedynie w określonych sytuacjach społecznych (dziecko rozmawia z wybranymi osobami). Mutyzm zalicza się do wad funkcjonalnych, a w diagnozie logopedycznej definiowany jest jako uporczywe milczenie powstałe w wyniku urazu psychicznego.
Mutyzm – statystyki.
Zaburzenie funkcjonowania społecznego w postaci selektywnego mutyzmu, to zaburzenie występujące rzadko – u około 0,02% dzieci i młodzieży. Przyjmuje się, że selektywny mutyzm pojawia się między 3 a 12 rokiem życia, a szczytowym okresem jest rozpoczęcie nauczania przedszkolnego (dzieci w wieku 3 lat) oraz rozpoczęcie nauki szkolnej (dzieci między 6 a 7 rokiem życia).
Zaburzenie funkcjonowania społecznego w postaci selektywnego mutyzmu, to zaburzenie występujące rzadko – u około 0,02% dzieci i młodzieży. Przyjmuje się, że selektywny mutyzm pojawia się między 3 a 12 rokiem życia, a szczytowym okresem jest rozpoczęcie nauczania przedszkolnego (dzieci w wieku 3 lat) oraz rozpoczęcie nauki szkolnej (dzieci między 6 a 7 rokiem życia).
Historia choroby.
Zaburzenie „dobrowolnego braku mowy” zostało opisane po raz pierwszy przez niemieckiego lekarza i naukowca – Adolfa Kussmaula, któremu przypisuje się sformułowanie definicji „dobrowolnej afazji” (łac. aphasia voluntaria). Opisano wówczas przypadki dzieci, które pomimo opanowania umiejętności komunikacji, braku zaburzeń organicznych i rozwojowych, nie komunikowały się poprzez mowę z otoczeniem w pewnych miejscach i sytuacjach. Ponad pół wieku później, szwajcarski psychiatra Moritz Tramer, wprowadził określenie „mutyzmu z wyboru” (ang. elective mutism). Obowiązujący obecnie termin „mutyzmu wybiórczego (selektywnego)” (ang. selective mutism) został zatwierdzony przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i wpisany do klasyfikacji zaburzeń psychicznych.
Zaburzenie „dobrowolnego braku mowy” zostało opisane po raz pierwszy przez niemieckiego lekarza i naukowca – Adolfa Kussmaula, któremu przypisuje się sformułowanie definicji „dobrowolnej afazji” (łac. aphasia voluntaria). Opisano wówczas przypadki dzieci, które pomimo opanowania umiejętności komunikacji, braku zaburzeń organicznych i rozwojowych, nie komunikowały się poprzez mowę z otoczeniem w pewnych miejscach i sytuacjach. Ponad pół wieku później, szwajcarski psychiatra Moritz Tramer, wprowadził określenie „mutyzmu z wyboru” (ang. elective mutism). Obowiązujący obecnie termin „mutyzmu wybiórczego (selektywnego)” (ang. selective mutism) został zatwierdzony przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i wpisany do klasyfikacji zaburzeń psychicznych.
Objawy mutyzmu wybiórczego.
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe rozwijające się najczęściej we wczesnym okresie dzieciństwa, między 3 a 5 rokiem życia. Wybiórczość mówienia w przypadku mutyzmu polega na mówieniu tylko w określonych sytuacjach, a milczeniu w innych. Okres milczenia przekracza „zwyczajowe” ramy ograniczenia mowy, jak ma to miejsce np. w miejscach kultu religijnego czy podczas lekcji w szkole. Przypadki selektywnego mutyzmu mogą znacznie się różnić, w zależności od: stopnia nasilenia objawów, rozległości strefy dyskomfortu, długości trwania zaburzenia, podatności na oddziaływanie terapeutyczne, współistnienia innych zaburzeń. Mutyzm wybiórczy ciężkiego stopnia to całkowity brak mowy w określonych sytuacjach, np. w szkole, z kolegami z ławki, a także nauczycielami (sztywna postawa, wycofanie, efekt zmrożonego dziecka). Zdarza się, że trudność komunikowania się w szkole nie przenosi się na plac zabaw, na którym dziecko swobodnie rozmawia z rówieśnikami. W kontakcie z rodziną może np. porozumiewać się tylko z rodzicami, gdy ma pewność, że nikt z otoczenia go nie usłyszy. Mutyzm selektywny lekkiego stopnia wiąże się z brakiem inicjatywy swobodnej rozmowy, dlatego wielu rodziców może nie zdawać sobie sprawy z faktu, że przyczyną takiego zachowania jest lęk. Dzieci zachęcone pytaniem, mogą na nie odpowiadać, ale nieco ciszej niż ich rówieśnicy, mogą mieć również problem ze zgłaszaniem swoich potrzeb fizjologicznych czy problemów z rówieśnikami (takich jak np. dokuczanie). Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego? Należy zwrócić szczególną uwagę, jeżeli dziecko: nie mówi, boi się mówić w określonych miejscach i sytuacjach, porozumiewa się z opiekunem szeptem lub cicho odpowiada na pytania, czuje się bezpieczne tylko w określonych miejscach, sytuacji, niechętnie uczęszcza do przedszkola/szkoły, jest skłonne mówić jedynie do wybranych osób.
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe rozwijające się najczęściej we wczesnym okresie dzieciństwa, między 3 a 5 rokiem życia. Wybiórczość mówienia w przypadku mutyzmu polega na mówieniu tylko w określonych sytuacjach, a milczeniu w innych. Okres milczenia przekracza „zwyczajowe” ramy ograniczenia mowy, jak ma to miejsce np. w miejscach kultu religijnego czy podczas lekcji w szkole. Przypadki selektywnego mutyzmu mogą znacznie się różnić, w zależności od: stopnia nasilenia objawów, rozległości strefy dyskomfortu, długości trwania zaburzenia, podatności na oddziaływanie terapeutyczne, współistnienia innych zaburzeń. Mutyzm wybiórczy ciężkiego stopnia to całkowity brak mowy w określonych sytuacjach, np. w szkole, z kolegami z ławki, a także nauczycielami (sztywna postawa, wycofanie, efekt zmrożonego dziecka). Zdarza się, że trudność komunikowania się w szkole nie przenosi się na plac zabaw, na którym dziecko swobodnie rozmawia z rówieśnikami. W kontakcie z rodziną może np. porozumiewać się tylko z rodzicami, gdy ma pewność, że nikt z otoczenia go nie usłyszy. Mutyzm selektywny lekkiego stopnia wiąże się z brakiem inicjatywy swobodnej rozmowy, dlatego wielu rodziców może nie zdawać sobie sprawy z faktu, że przyczyną takiego zachowania jest lęk. Dzieci zachęcone pytaniem, mogą na nie odpowiadać, ale nieco ciszej niż ich rówieśnicy, mogą mieć również problem ze zgłaszaniem swoich potrzeb fizjologicznych czy problemów z rówieśnikami (takich jak np. dokuczanie). Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego? Należy zwrócić szczególną uwagę, jeżeli dziecko: nie mówi, boi się mówić w określonych miejscach i sytuacjach, porozumiewa się z opiekunem szeptem lub cicho odpowiada na pytania, czuje się bezpieczne tylko w określonych miejscach, sytuacji, niechętnie uczęszcza do przedszkola/szkoły, jest skłonne mówić jedynie do wybranych osób.
Jak odróżnić mutyzm od nieśmiałości?
Zaburzeniu mowy w postaci selektywnego mutyzmu towarzyszą zwykle pewne cechy osobowości, takie jak: lękliwość, postawa wycofywania się, nadmierna wrażliwość, upór. W przypadku lekkiej postaci mutyzmu wybiórczego, dzieci te znajdują się na granicy pomiędzy zaburzeniem lękowym a nieśmiałością. Jeśli istnieje podejrzenie lęku przed mówieniem, a objawy wskazują na mutyzm lekkiego stopnia, specjaliści wdrażają działania prewencyjne i obserwują postępy dziecka. Zdarza się, że terapia w ciągu kilku miesięcy przynosi wymierny skutek, a dziecko robiąc znaczne postępy, pokonuje swój lęk przed mówieniem.
Zaburzeniu mowy w postaci selektywnego mutyzmu towarzyszą zwykle pewne cechy osobowości, takie jak: lękliwość, postawa wycofywania się, nadmierna wrażliwość, upór. W przypadku lekkiej postaci mutyzmu wybiórczego, dzieci te znajdują się na granicy pomiędzy zaburzeniem lękowym a nieśmiałością. Jeśli istnieje podejrzenie lęku przed mówieniem, a objawy wskazują na mutyzm lekkiego stopnia, specjaliści wdrażają działania prewencyjne i obserwują postępy dziecka. Zdarza się, że terapia w ciągu kilku miesięcy przynosi wymierny skutek, a dziecko robiąc znaczne postępy, pokonuje swój lęk przed mówieniem.
Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?
W przypadku dziecka z mutyzmem selektywnym niezbędna jest pomoc i kompleksowe wsparcie zespołu specjalistów – logopedy, psychologa, psychiatry oraz psychoterapeuty dziecięcego. Zaburzenia nie można wyjaśnić, ale jego terapia zapewnia większą skuteczność oddziaływania psychologicznego. Dzieci dotknięte mutyzmem wykazują trudność w komunikacji werbalnej, w związku z powyższym narażone są na wystąpienie innego zaburzenia w przyszłości np. lęku społecznego. Odpowiednia diagnoza, szybko podjęta terapia oraz wsparcie najbliższych to niezbędne kroki do uniknięcia groźnych następstw nieleczonego mutyzmu wybiórczego. U dzieci pozostających bez odpowiedniego wsparcia terapeutycznego zwiększa się ryzyko: fobii społecznej, fobii szkolnej, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, depresji. Rodzice odgrywają bardzo ważną rolę w terapii dziecka z mutyzmem selektywnym. Funkcjonująca terminologia „triady” oddziaływań wobec dziecka obejmuje trzy filary: specjalistę, nauczyciela i rodzica. W początkowej fazie terapii obecność rodzica jest obowiązkowa.
W przypadku dziecka z mutyzmem selektywnym niezbędna jest pomoc i kompleksowe wsparcie zespołu specjalistów – logopedy, psychologa, psychiatry oraz psychoterapeuty dziecięcego. Zaburzenia nie można wyjaśnić, ale jego terapia zapewnia większą skuteczność oddziaływania psychologicznego. Dzieci dotknięte mutyzmem wykazują trudność w komunikacji werbalnej, w związku z powyższym narażone są na wystąpienie innego zaburzenia w przyszłości np. lęku społecznego. Odpowiednia diagnoza, szybko podjęta terapia oraz wsparcie najbliższych to niezbędne kroki do uniknięcia groźnych następstw nieleczonego mutyzmu wybiórczego. U dzieci pozostających bez odpowiedniego wsparcia terapeutycznego zwiększa się ryzyko: fobii społecznej, fobii szkolnej, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, depresji. Rodzice odgrywają bardzo ważną rolę w terapii dziecka z mutyzmem selektywnym. Funkcjonująca terminologia „triady” oddziaływań wobec dziecka obejmuje trzy filary: specjalistę, nauczyciela i rodzica. W początkowej fazie terapii obecność rodzica jest obowiązkowa.
Czy da się wyleczyć mutyzm wybiórczy?
Mutyzm wybiórczy można całkowicie wyleczyć – zwłaszcza, gdy przejawia się w nieutrwalonej lub lekkiej postaci. Stosowanie metod wygaszania bodźca lękowego przynosi zadowalające rezultaty, dlatego opiekunowie powinni udać się po pomoc do specjalisty, jeżeli tylko zauważą pierwsze trudności w obszarze komunikowania się dziecka z otoczeniem. Już kilka-kilkanaście miesięcy dobrej i aktywnej terapii, pozwala dziecku przełamać i pokonać lęk przed mówieniem. Działania oraz strategie terapeutyczne należy zawsze dostosowywać do sytuacji dziecka. Terapia mutyzmu selektywnego powinna odbywać się w miejscu występowania problemu, np. w szkole czy przedszkolu – w ten sposób unika się schematów utrwalonego niemówienia i braku najważniejszego treningu mowy w określonym miejscu.
Mutyzm wybiórczy można całkowicie wyleczyć – zwłaszcza, gdy przejawia się w nieutrwalonej lub lekkiej postaci. Stosowanie metod wygaszania bodźca lękowego przynosi zadowalające rezultaty, dlatego opiekunowie powinni udać się po pomoc do specjalisty, jeżeli tylko zauważą pierwsze trudności w obszarze komunikowania się dziecka z otoczeniem. Już kilka-kilkanaście miesięcy dobrej i aktywnej terapii, pozwala dziecku przełamać i pokonać lęk przed mówieniem. Działania oraz strategie terapeutyczne należy zawsze dostosowywać do sytuacji dziecka. Terapia mutyzmu selektywnego powinna odbywać się w miejscu występowania problemu, np. w szkole czy przedszkolu – w ten sposób unika się schematów utrwalonego niemówienia i braku najważniejszego treningu mowy w określonym miejscu.
Źródła:
Terapie szyte na miarę – mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej, J. Bala, M. Cabała, K. Gieske-Szczap, A. Kiepiela-Koperek, J. Miękina-Pindur, I. Młynarska, A. Pilch, S. Szczęśniak, K. Szyszka, Kraków 2017 r.
Mutyzm wybiórczy – trzy spojrzenia, M. Cabała, A. Leśniak-Stępień, R. Szot, K. Szyszka, Kraków 2016 r.
Mutyzm wybiórczy – skuteczne metody terapii, M. Bystrzanowska, E. Bystrzanowska, Kraków 2019 r.
Patologia mowy, Z. Tarkowski, Gdańsk 2017 r.
Diagnoza logopedyczna – podręcznik akademicki, E. Czaplewska, S. Milewski, Sopot 2012 r.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, World Health Organization.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, World Health Organization.
Terapie szyte na miarę – mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej, J. Bala, M. Cabała, K. Gieske-Szczap, A. Kiepiela-Koperek, J. Miękina-Pindur, I. Młynarska, A. Pilch, S. Szczęśniak, K. Szyszka, Kraków 2017 r.
Mutyzm wybiórczy – trzy spojrzenia, M. Cabała, A. Leśniak-Stępień, R. Szot, K. Szyszka, Kraków 2016 r.
Mutyzm wybiórczy – skuteczne metody terapii, M. Bystrzanowska, E. Bystrzanowska, Kraków 2019 r.
Patologia mowy, Z. Tarkowski, Gdańsk 2017 r.
Diagnoza logopedyczna – podręcznik akademicki, E. Czaplewska, S. Milewski, Sopot 2012 r.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, World Health Organization.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, World Health Organization.
kontakt@literaigloska.pl