Opóźniony rozwój mowy (ORM)

Opóźniony rozwój mowy (ORM). Aktywności zaproponowane rodzicom dziecka z ryzykiem, podejrzeniem lub diagnozą ORM. Włączenie rodziców w terapię dziecka.

O opóźnionym rozwoju mowy (w skrócie ORM) mówimy, jeżeli któryś z etapów rozwoju mowy nie wystąpił w przewidywanym czasie i opóźnienie to wynosi co najmniej pół roku w stosunku do norm rozwojowych. Opóźnienie rozwoju mowy może dotyczyć zarówno nadawania, jak i odbioru mowy (mówimy wówczas o opóźnieniu globalnym). Dzieci z ORM dysponują zazwyczaj niskim zasobem słownikowym, mają słabo ukształtowaną znajomość pojęć i towarzyszą im problemy z kategorią zdaniową, gramatyką oraz trudności artykulacyjne. Ale najczęściej uwagę zwraca opóźniający się początek rozwoju mowy.

Rozróżniamy:

• samoistny (prosty) opóźniony rozwój mowy (SORM) – nie jest objawem żadnego zaburzenia rozwojowego, lecz izolowaną jednostką zaburzeń mowy; wdrożona terapia bardzo szybko przynosi oczekiwane rezultaty.

• niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM) – ma określoną przyczynę rozwojową lub towarzyszy różnym zaburzeniom (jest ich następstwem); terapia logopedyczna zazwyczaj jest długotrwała, a jej powodzenie uzależnione jest od wielu czynników (m.in. od charakteru zaburzenia będącego bezpośrednią przyczyną opóźnienia w rozwoju mowy).

Bezpośrednią przyczyną ORM są zakłócenia w dojrzewaniu i funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, jednak bez stwierdzonych uszkodzeń organicznych mózgu. Wskazuje się tutaj na opóźnienia w procesie mielinizacji włókien nerwowych. Do zaburzeń w rozwoju mowy może dojść na skutek czynników działających jeszcze w okresie prenatalnym. Mam tu na myśli m.in. używki stosowane przez ciężarną, niewłaściwą dietę (ubogą w witaminy i składniki odżywcze), urazy, wypadki, uszkodzenia mechaniczne. Okres prenatalny jest bardzo ważny dla rozwoju mowy. To wtedy bowiem tworzy się układ nerwowy, rozwija się mózg, powstają narządy odpowiedzialne za mowę i artykulację, kształtują się podstawowe odruchy, takie jak np. odruch ssania, a także rozwija się percepcja słuchowa. Czynnikami niesprzyjającymi dla rozwoju mowy są również komplikacje okołoporodowe, w tym zatrzymanie akcji porodowej czy owinięcie pępowiną, w wyniku których dochodzi np. do niedotlenienia mózgu. Doszukując się przyczyn ORM w rozwoju dziecka, należy zwrócić również uwagę m.in. na wpływ przebytych chorób, wystąpienie opóźnienia rozwoju motorycznego i zaniedbania wychowawcze (w tym brak odpowiedniej stymulacji). Coraz większą uwagę zwraca się ponadto na negatywny dla rozwoju mowy i funkcji poznawczych wpływ ekspozycji na wysokie technologie.

WARTO WDROŻYĆ – ĆWICZENIA DLA RODZICÓW W DOMU:

• aktywność ruchową – należy zapewnić dziecku jak największą ilość wrażeń płynących z ruchu. Niemowlę powinno bawić się swobodnie na podłodze. Starsze dziecko może skakać, biegać, tańczyć, pokonywać tory przeszkód, wspinać się itp. Nie mniej ważne jest rozwijanie motoryki małej – manipulowanie przedmiotami, lepienie z mas plastycznych, nawlekanie, wrzucanie drobnych przedmiotów przez wąski otwór butelki, wycinanie, wodzenie po śladzie itd.

• tzw. kąpiel słowną – polega ona na opowiadaniu dziecku o otaczającej je rzeczywistości, nazywaniu przedmiotów, opisywaniu wykonywanych czynności, zwracaniu uwagi na odgłosy i ich naśladowaniu. Dobrze, aby dziecko mogło obserwować twarz mówiącego, śledzić ruchy narządów artykulacyjnych i mimikę.

• wspólne czytanie książeczek – wskazane jest, by wygospodarować co najmniej 15 minut każdego dnia na czytanie maluchowi książek. Jeśli dziecko nie potrafi skupić się na treści czytanego tekstu, można własnymi słowami opowiedzieć o tym, co znajduje się na ilustracjach. Przy okazji lektury warto nazywać i wskazywać palcem (swoim i dziecka) na poszczególne postacie/przedmioty. Szczególną uwagę warto poświęcić wyrażeniom dźwiękonaśladowczym. Podczas wspólnej lektury dobrze jest pamiętać o właściwej modulacji głosu, intonacji, a także mimice.

• zabawy tematyczne, zabawy w role – np. zabawa w dom, w sklep, w policjantów, w lekarza. Rodzic również przyjmuje daną rolę i bawi się wspólnie z dzieckiem, rozmawia z nim, zadaje pytania, rozwija temat rozmowy.

• zagadki – rodzic opisuje przedmiot/zwierzę/zjawisko, a zadaniem dziecka jest odgadnąć, o czym mówi. Potem następuje zmiana ról.

• rysowanie – wspólnie z dzieckiem rodzic tworzy rysunek na dany temat, np. zabawki, wakacje, rodzina, kuchnia. Dorysowując poszczególne elementy, kilkukrotnie powtarza ich nazwy.

• utrwalanie samogłosek i wyrażeń dźwiękonaśladowczych – bawiąc się z dzieckiem, które jeszcze nie mówi, można wykorzystać różne przedmioty/ zabawki (lub obrazki) celem wprowadzenia samogłosek. Wybrany przedmiot dobrze jest łączyć z ruchem i dźwiękiem, np. samolot – uuuuuu, miś – aaaaaa, zdziwiona lala – o-o. Wprowadzając wyrażenia dźwiękonaśladowcze, warto wykorzystać postacie zwierząt (figurki, maskotki) lub przedmioty (dzwonek – dzyń, dzyń; młotek – puk, puk; piłka – bam, bam). Utrwalaniu wyrażeń dźwiękonaśladowczych mogą też służyć sytuacje dnia codziennego, np. coś upadnie – bach; ktoś kichnie – a psik!; maluch podskakuje – hop, hop; przejeżdża samochód – brum, brum.

• ćwiczenia rozumienia – zanim dziecko zacznie samodzielnie mówić, musi najpierw w pewnym stopniu rozumieć to, co ktoś do niego mówi. Dlatego też najpierw należy stosować ćwiczenia rozumienia, a dopiero potem rozwijania mowy werbalnej.

• reagowanie na każdą próbę nawiązania kontaktu ze strony dziecka – zwłaszcza w wypadku dziecka, które nie porozumiewa się werbalnie, duże znaczenie ma uważność rodzica. Należy obserwować gesty, mimikę, spojrzenie, dźwięki. Reakcja rodzica na próby nawiązania kontaktu uczy dziecko komunikacji – udowadnia, że warto się porozumiewać (nawet niewerbalnie), by otrzymać informację zwrotną lub uzyskać zaspokojenie swoich potrzeb. Utwierdza to dziecko w przekonaniu, że mowa służy komunikacji, ma swój określony cel.

• ćwiczenia usprawniające aparat mowy – np. kląskanie, wypychanie językiem policzków, rysowanie językiem kropek na podniebieniu, przesuwanie języka po podniebieniu w kierunku gardła, oblizywanie wewnętrznej strony zębów, liczenie zębów po ich wewnętrznej stronie, parskanie, posyłanie całusów, robienie naprzemiennie uśmiechu i dzióbka, naprzemienne zakładanie warg na siebie, zaciskanie i rozluźnianie warg, naprzemienne uśmiechy z pokazywaniem i zakrywaniem zębów, wciąganie policzków do jamy ustnej, nadymanie policzków, naprzemienne „nadmuchiwanie” policzków poprzez przesuwanie powietrza z jednej strony na drugą.

• ćwiczenia oddechowe – np. wciąganie powietrza nosem i przytrzymanie powietrza wewnątrz jamy ustnej, robienie tzw. balonika i powolne wypuszczanie powietrza ustami, toczenie lekkiej piłeczki za pomocą strumienia powietrza wydychanego przez słomkę, dmuchanie na piórka lub płomień świecy, przenoszenie małych elementów poprzez zassanie powietrza przez słomkę, zabawa bańkami mydlanymi.

(Opracowanie: dr Marta Kazienko-Szczerbak)

BIBLIOGRAFIA:

Spionek H. (1981), Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa.

Panasiuk J. (2008), Standard postępowania logopedycznego w przypadku alalii i niedokształcenia mowy o typie afazji, [w:] Logopedia, t. 37, Polskie Towarzystwo Logopedyczne, Lublin.

Jastrzębowska G. (2003), Zakłócenia i zaburzenia rozwoju mowy, [w:] T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, t. 2, Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, Opole, s. 19.

Stasiak J. (2008), Standard postępowania logopedycznego w przypadku alalii prolongaty, [w:] Logopedia, t. 37, Polskie Towarzystwo Logopedyczne, Lublin, s. 51–53.

Tarkowski Z. (1993), Rozwijanie mowy dziecka. Programy terapeutyczno-stymulacyjne, Lublin.

kontakt@literaigloska.pl

POWRÓT